Two In The Soup

Dark Passage (Delmer Daves, 1947)

Πρίν από αρκετό καιρό, γράφοντας για το εξαιρετικό Laura του Otto Preminger, κάναμε λόγο για την πολυπλοκότητα και την -ευπρόσδεκτη- δυσκολία ορισμού του film noir. Το Dark Passage του Delmer Daves (σε μια ακόμα ατυχή μεταφραστική στιγμή, στην Ελλάδα κυκλοφορεί ως Σκοτεινή Διάβαση) επιβεβαιώνει σε μεγάλο βαθμό αυτά για τα οποία συζητούσαμε τότε, καθώς, αν και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα noir της δεκαετίας του 40 και θεωρείται από αρκετούς μελετητές ως εφάμιλλο του The Maltese Falcon (1941) του John Huston, από την άλλη πλευρά «παραβιάζει», και μάλιστα σε σημαντικό βαθμό, αρκετούς από τους «δογματικούς» κανόνες που συνοδεύουν συνήθως το κινηματογραφικό αυτό είδος, εισαγάγοντας και καθιερώνοντας παράλληλα αρκετά νέα σχήματα και θέματα.

Ο ήρωας (πρωταγωνιστής ο Humphrey Bogart, το σημαντικότερο και πιο ακριβοπληρωμένο «χαρτί» της Warner Bros. κατά την περίοδο εκείνη) αποδρά από τις φυλακές San Quentin στο Σαν Φρανσίσκο, όπου βρίσκεται καταδικασμένος άδικα για τον φόνο της συζύγου του. Φτάνοντας στην πόλη θα αποφασίσει να υποβληθεί σε πλαστική εγχείρηση, προκειμένου να αποφύγει τη σύλληψη. Στην προσπάθειά του να διαφύγει θα συναντήσει ορισμένους από τους τυπικούς χαρακτήρες τους οποίους βρίσκουμε συνήθως στις ταινίες του είδους : τον μικροκακοποιό ο οποίος θα τον εκβιάσει, τον πιστό παιδικό φίλο πρόθυμο πάντα να τον βοηθήσει όποιο και αν είναι το κόστος, τον φιλικό ταξιτζή ο οποίος θα παίξει καθοριστικό ρόλο στη σωτηρία του, τη γοητευτική γυναίκα την οποία και θα ερωτευτεί (Lauren Bacall), την απειλητική γυναίκα από την οποία θα κινδυνεύσει (εκπληκτική στον ρόλο της «κακιάς» η Agnes Moorehead, ηθοποιός που βγήκε από το Mercury Theatre Group του Orson Welles).

To Dark Passage ακολουθεί σε αρκετά σημεία την noir παράδοση και αισθητική : σκοτεινή και απαισιόδοξη ατμόσφαιρα, η σύγχρονη μεγάλη αμερικάνικη πόλη ως ντεκόρ για τα πιο σκοτεινά εγκλήματα, ασυνήθιστες γωνίες λήψεις και κινήσεις της κάμερας, εφιαλτικές φωτοσκιάσεις, συχνή χρήση του ήχου εκτός οθόνης (voice off)...
Από την άλλη πλευρά όμως η ταινία του Daves «ξεφεύγει» από αρκετούς άλλους κανόνες του noir : έτσι η αφήγηση είναι γραμμική και αποφεύγει τα flashbacks, η υπόθεση δεν είναι ιδιαίτερα περίπλοκη, ούτε κρύβει συνεχείς ανατροπές, ενώ το Σαν Φρανσίσκο μοιάζει εξίσου απειλητικό και μυστηριώδες στο σκοτάδι όσο και κάτω από το φώς του καλιφορνέζικου ήλιου. Είναι φανερό ότι ο Daves ενδιαφέρεται περισσότερο για την εικόνα παρά για την υπόθεση της ταινίας του. Έτσι, ενώ το τέλος του Dark Passage φαίνεται σχετικά συμβατικό και αναμενόμενο σε σχέση με τα λαβυρινθώδη μυστήρια του The Maltese Falcon ή του The Big Sleep (Howard Hawks, 1946), στην πρώτη περίπου ώρα ο σκηνοθέτης, απαλλαγμένος από την ανάγκη να αφηγηθεί μια πειστική και σφιχτοδεμένη αστυνομική ιστορία, μας δίνει μια από τις πιο εντυπωσιακά σκηνοθετημένες noir ταινίες.

Ο Bogart «σχεδόν» πρωταγωνιστεί στο πρώτο μισό της ταινίας. «Σχεδόν» πρωταγωνιστεί, καθώς στα πρώτα 35 λεπτά τον ακούμε αλλά δεν τον βλέπουμε, και έπειτα, για περίπου 20 λεπτά, τον βλέπουμε -κάτω βέβαια από αρκετούς επιδέσμους λόγω της πλαστικής εγχείρησης- αλλά δεν τον ακούμε... Η πρώτη φορά που ο πρωταγωνιστής εμφανίζεται κανονικά είναι ακριβώς με την ολοκλήρωση της πρώτης ώρας του φιλμ, μπροστά σε έναν καθρέφτη όπου αντικρίζει για πρώτη φορά και ο ίδιος το αλλαγμένο πρόσωπό του. Η ιδιαιτερότητα του Dark Passage έγκειται στο γεγονός ότι ο σκηνοθέτης κάνει ευρεία χρήση του υποκειμενικού πλάνου · στο πρώτο μισάωρο βλέπουμε κατά κύριο λόγο μέσα από τα μάτια του ήρωα, σαν να είμαστε εμείς στη θέση του, σαν να ζούμε μαζί του τη δράση. Επηρεασμένος από το Lady in the Lake (1947) του Robert Montgomery, ο Daves κάνει μια πραγματικά εντυπωσιακή και πρωτότυπη χρήση του υποκειμενικού πλάνου, καθώς μετακινεί συνεχώς την κάμερά του (διευθυντής φωτογραφίας ο Sid Hickox), βάζοντας τον θεατή στην κυριολεξία στο ρόλο του –«αόρατου»- ήρωα.
Μπορεί η υπόθεση και η λύση του "μυστηρίου" της ταινίας να μην ικανοποιούν ιδιαίτερα τους λάτρεις του είδους, ωστόσο το Dark Passage χάρη στη μοναδική σκηνοθεσία του Daves και τη ρεαλιστική προσέγγιση της γεωγραφίας του Σαν Φρανσίσκο, αποτελεί ένα από τα πιο αξιόλογα και ξεχωριστά κομμάτια του noir ψηφιδωτού.

A.T.

Παραθέτουμε τα πρώτα 9 λεπτά της ταινίας :