Τρεις Πίθηκοι (Nuri Bilge Ceylan, 2008)

Επιστροφή στις ταινίες και μάλιστα πετυχημένη. Αν και είναι η πρώτη μου γνωριμία με το έργο του Ceylan, πλέον ανυπομονώ να δω και τις παλαιότερες ταινίες του. Δίκαια βραβευμένος από το Φεστιβάλ των Καννών για τη σκηνοθεσία του στους Τρεις Πιθήκους, ο Τούρκος σκηνοθέτης προσφέρει ένα μάθημα δεξιοτεχνίας. Για την απίστευτα δουλεμένη ψηφιακή εικόνα του. Για τα χρώματα, για τις σκιές, για την ατμόσφαιρά του. Για τον μοναδικό τρόπο με τον οποίο καταργεί το βάθος πεδίου, προκειμένου να επικεντρωθεί στις αντιδράσεις και να αποδώσει τα συναισθήματα των ηρώων του. Για τη λιτότητα και τη δύναμη του ήχου. Για το πώς δημιουργεί τα φαντάσματα που διέπουν την ταινία και στοιχειώνουν τους χαρακτήρες του.
Ένας φιλόδοξος πολιτικός φορτώνει στον οδηγό του ένα ατύχημα, προσφέροντας ως αντάλλαγμα χρήματα στην οικογένειά του, όσο θα βρίσκεται στη φυλακή. Όσο όμως λείπει, η γυναίκα του θα ξεκινήσει ερωτική σχέση με τον πολιτικό και θα τον ερωτευτεί. Ο γιος στην αρχή αντιδρά με μένος κατά της μητέρας του, αλλά φαίνεται να ηρεμεί όταν αποκτά το αυτοκίνητο που ήθελε με τα χρήματα του πολιτικού. Το ίδιο και ο άνδρας, όταν βγει από τη φυλακή, αρχικά αντιδρά οργισμένα προς το γιο του και τη γυναίκα του, αλλά στη συνέχεια θα καταπιεί την οργή του. Όμως το πάθος της γυναίκας εξακολουθεί να υπάρχει και έτσι ο ένας από τους άντρες του σπιτιού θα φροντίσει να το σβήσει μια για πάντα. Ο κύκλος θα κλείσει με τον πατέρα να κουκουλώνει το έγκλημα όπως ακριβώς έκανε και ο εργοδότης του.
Φαίνεται πολύπλοκο αλλά δεν είναι. Οι Τρεις Πίθηκοι είναι η ιστορία τριών μελών μιας οικογένειας που αρνούνται να δουν την πραγματικότητα που τους κατακλύζει, εθελοτυφλούν, κάνουν τις πάπιες (τους πίθηκους), αφήνοντας το πρόβλημα να τους προσπεράσει και μεταθέτοντάς το αλλού. Το κέντρο της ιστορίας είναι η σχέση βίας (είτε εκδηλώνεται είτε όχι) και εξουσίας. Ναι μεν η βία ξεκινά από την κορυφή της πυραμίδας, από έναν κάτοχο εξουσίας. Όμως σχέσεις εξουσίας και βίας υπάρχουν παντού, πόσο μάλλον στο κέντρο της οικογένειας όπου μετατίθεται το πρόβλημα. Από τη βία της πληρωμής, του χρηματισμού, στη σωματική βία του γιου, που εμφορείται από τους παραδοσιακούς κώδικες τιμής αλλά φαίνεται να υποκύπτει στη γοητεία του χρήματος. Από τη βία του άντρα, στην υπέροχη σκηνή στο κρεβάτι, στη βία του γέλιου της γυναίκας. Από τη βία του εγκλήματος του γιου στη βία του πατέρα που ακολουθεί τυφλά ("πιθηκίζει") το παράδειγμα του τέως αφεντικού του, βρίσκοντας ένα εξιλαστήριο θύμα στο οποίο μπορεί να ασκήσει εξουσία, τον φτωχό μετανάστη. Ωστόσο αυτή η βία δεν ξεσπά ακριβώς όπως θα φανταζόμασταν για μια συντηρητική τουρκική κοινωνία. Είναι βία πνιγμένη, υπόκωφη. Δεν είναι τυχαίο ότι οι αντρικές φιγούρες μοιάζουν με καρικατούρες, ξεπερασμένες από το χρόνο. Και για τους δύο μεσήλικες άντρες έχουν επιλεγεί χαρακτηριστικά γλοιώδεις φιγούρες, αποκρουστικές. Επίσης δεν μου φαίνεται τυχαίο ότι βλέπουμε και τους τρεις άντρες της ταινίας να εκκρίνουν υγρά - αίμα, ιδρώτα, εμετό. Η γυναίκα αντίθετα αποπνέει μόνο πάθος. Θεωρώ ότι υπάρχει μια γυναικεία ματιά στην ταινία, και αυτό δικαιολογείται από το γεγονός ότι το σενάριο υπογράφει και η σύζυγος του σκηνοθέτη.
Και επειδή φυσικά μας απασχόλησε μάλλον όλους από πού προέρχεται ο τίτλος, βασίζεται σε ένα μύθο όπου πρωταγωνιστούν τρεις πίθηκοι, και ο ένας κλείνει τα μάτια για να μην βλέπει, ο άλλος το στόμα για να μη μιλάει και ο άλλος τα αυτιά για να μην ακούει. Το πιο ωραίο φυσικά είναι το πώς ο μύθος μετουσιώνεται από τον Ceylan σε εικόνες και σε δράμα.

M.M.

Burn After Reading (Joel and Ethan Coen, 2008)

Αν και η τελευταία ταινία των αδελφών Coen, με τον ιδιαίτερα αμφίσημο τίτλο Burn After Reading (Καυτό Απόρρητο η αποτυχημένη προσπάθεια μετάφρασης στα ελληνικά, που παραπέμπει μάλλον σε ταινία δράσης της μεταμεσονύκτιας ζώνης με τον Patrick Swayze) προβλήθηκε στις αίθουσες πρίν από δύο περίπου μήνες, στη Γαλλία βγήκε μόλις την προηγούμενη εβδομάδα – το υπογραμμίζουμε αυτό ώστε να μην κατηγορούμε και συνέχεια τους Έλληνες διανομείς -, εξ’ου και η σχετική αργοπορία του blog.

Ένα χρόνο μετά από το πολύ καλό αλλά υπερεκτιμημένο, κατά την προσωπική μου γνώμη, No Country For Old Men, οι Joel και Ethan Coen επιστρέφουν με μια μοναδική παρωδία ταινία κατασκοπίας η οποία θυμίζει σε αρκετά σημεία τις καλύτερες στιγμές του Fargo (1996).
Είναι γεγονός ότι οι Coen – με ένα έργο το οποίο τους δίνει αναμφίβολα μια θέση ανάμεσα στους κορυφαίους δημιουργούς του σύγχρονου κινηματογράφου – σχεδόν ποτέ δεν έχουν απογοητεύσει το κοινό τους. Έτσι, άλλοτε κάνοντας ταινίες-αφιερώματα σε παλιότερα κινηματογραφικά είδη παίζοντας με τους κώδικες και τις φόρμες τους (γκανγκστερική ταινία στο Miller’s Crossing, κωμωδία screwball και ταινίες γύρω από εφημερίδες στο The Hudsucker Proxy, film-noir στο The Man Who Wasn’t There), άλλοτε πάλι δίνοντάς μας τα εξαιρετικά Blood Simple. (1984), Fargo και το The Big Lebowski (1998), έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν ένα καθαρά προσωπικό ύφος το οποίο συνδυάζει, συχνά σε ισόποσες δόσεις, χιούμορ και βία. Στον πυρήνα πάντα του έργου τους : μια σχεδόν τρυφερή αλλά ταυτόχρονα και έντονα καυστική παρωδία της ανθρώπινης βλακείας. Αρκεί κανείς να θυμηθεί, μεταξύ πολλών άλλων, τον χαρακτήρα του Nicolas Cage στο Raising Arizona (1987), τον «κο. Χουλα-χούπ» του The Hudsucker Proxy, τους απαγωγείς στο Fargo, ή το πρωταγωνιστικό τρίο του O Brother, Where Art Thou ? ...

Στο Burn After Reading ο Brad Pitt δέχεται, για μια ακόμα φορά, να «τσαλακώσει» το χολλυγουντιανό προφίλ του και υποδύεται τον bimbo-γυμναστή Chad Feldheimer, δημιουργώντας έναν από τους πιο συμπαθείς «ηλίθιους» της φιλμογραφίας τον Coen, θυμίζοντάς μας παράλληλα και το ερμηνευτικό του ταλέντο. Δίπλα του –ή απέναντι του- ο George Clooney και ο John Malcovich, καθώς και η Frances McDormand, σχεδόν πάντοτε παρούσα στα φιλμ του συντρόφου της Joel Coen, στο ρόλο μιας «μοιραίας» μεσήλικης γυμνάστριας, για χάρη της οποίας σκοτώνεται σχεδόν το μισό ανδρικό καστ της ταινίας.
Όπως στις περισσότερες ταινίες τους, έτσι και εδώ οι Coen με αφετηρία μια απλή ιδέα (ένα cd με πληροφορίες για την ζωή ενός πρώην κατάσκοπου πέφτει στα χέρια δύο απλών υπαλλήλων γυμναστηρίου), ξετυλίγουν μια περίπλοκη ιστορία με απρόβλεπτες εξελίξεις, ασκώντας καυστικό χιούμορ –ενίοτε με σουρεαλιστική διάθεση- πάνω στη ζωή του σύγχρονου Αμερικάνου. Αν ο Woody Allen μετά από μια πλούσια καριέρα φαίνεται πλέον να χάνει σταδιακά, από ταινία σε ταινία, την κωμική του φλέβα και διάθεση, οι Coen από την άλλη πλευρά παραμένουν άξιοι εκπρόσωποι αυτού του υποτιμημένου κινηματογραφικού είδους.

A.T.

"Πόλη που καίγεται, λουλούδι που ανθίζει"

Αν και το blog ασχολείται κατά βάση με κινηματογραφικά θέματα, η επικαιρότητα είναι τόσο συγκλονιστική που δεν μας επιτρέπει εύκολα να ασχοληθούμε με άλλα ζητήματα. Εξάλλου θα μπορούσε να πει κανείς ότι η πραγματικότητα έχει πάρει μια κινηματογραφική χροιά, η οποία μάλιστα δεν καλύπτεται καθόλου επιτυχημένα από τα τηλεοπτικά μέσα. Θεωρώ απαραίτητο λοιπόν, με λίγα λόγια, όλοι αυτοί που το ζουν να την αναδείξουν και να προσπαθήσουν να την αναλύσουν. Γιατί από έξω φαίνεται ιδιαίτερα δύσκολο να την περιγράψει κανείς και να την ερμηνεύσει, αγνοώντας το εύρος της και τα χαρακτηριστικά της. Θα κάνω λοιπόν μια απόπειρα, μέσα από τα δικά μου μάτια, πονεμένα και αδύναμα από τα ληγμένα χημικά, να δώσω μια - κινηματογραφική, ελπίζω - περιγραφή όσων έζησα τις τελευταίες μέρες.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 5/12
Συναυλία επανασύνδεσης των Στέρεο Νόβα - η Πέτρου Ράλλη κλειστή - επεισόδια ανάμεσα σε Πακιστανούς διαδηλωτες και αστυνομία - 1 ώρα περπάτημα για μισή ώρα συναυλία του αγαπημένου ελληνικού συγκροτήματος - άξιζε; - πάρτυ στα εξάρχεια - ήρεμα ακόμα - ο κόσμος διασκεδάζει, περιφέρεται


ΣΑΒΒΑΤΟ 6/12
Αγίου Νικολάου - εκδρομή στη θάλασσα - μα είναι Δεκέμβριος και είναι ακόμα καλοκαίρι - μπουζούκια, κιθάρες, τραγούδι, μεζέδες, 30 κιλά κρασί (λίγα λέω;) - πάει βράδυ - τηλέφωνο - δολοφονία στα Εξάρχεια, 15 χρονών παιδί - αντίο κέφι - αυτοκίνητο, ραδιόφωνο, τηλεφωνήματα - σιγά σιγά μαζεύονται όλοι εκεί, πολύς κόσμος στην Πλατεία - ετερόκλητος, εξοργισμένος, βράζει, ιδίως όσο μαθαίνει τις λεπτομέρειες - οι μάρτυρες είναι πολλοί, ήταν φόνος εν ψυχρώ, λένε όλοι - προσπάθειες να γίνει πορεία, κάθε τόσο ανακόπτεται, χωρίζεται και όμως ξαναβρίσκονται, άλλοι με μαύρα ρούχα, άλλοι με κόκκινες σημαίες, αλλά σήμερα δεν έχουν πολλά να χωρίσουν - στήνονται οδοφράγματα, πέτρες, ετοιμάζονται μπουκάλια - επιστροφή στα εξάρχεια, ασταμάτητα δακρυγόνα, μα τι δουλειά έχουν στα εξάρχεια; μόλις σκότωσαν ένα παιδί - ούτως ή άλλως η οργή μεγαλώνει, αρχίζουν τα καψίματα, τα σπασίματα, η Στουρνάρη στις φλόγες, δεν θα γλυτώσει τίποτα - η οργή κρατάει μέχρι το πρωί, με πολλαπλές εστίες, αδύνατον να ελεγχθούν


ΚΥΡΙΑΚΗ 7/12
Πορεία ξεκινάει από το Μουσείο αποφασισμένη να φτάσει στη ΓΑΔΑ - αλλά γρήγορα η κατάσταση ξεφεύγει, η οργή είναι ανεξέλεγκτη, πηγαία - στην Αλεξάνδρας θα σπάσουν τα πάντα, θα καεί κάθε μαγαζί αριστερά μας και δεξιά μας, χωρίς λογική, χωρίς επιλεκτικότητα - δεν έχω ξαναδεί τόσο μίσος, τόση αποφασιστικότητα - απ' όλους ακούς το ίδιο σύνθημα, το αίμα κυλάει, εκδίκηση ζητάει - μας διαλύουν τελικά αλλά ο κόσμος είναι πολύς, συνεχίζει σε μικρές ομάδες


ΔΕΥΤΕΡΑ 8/12
Μαθητές απ' όλα τα σχολεία της πόλης κατευθύνονται προς το κέντρο της Αθήνας, κλείνουν δρόμους, καταστρέφουν - δεν μπορεί να τους σταματήσει κανείς, είναι ξεκούραστοι και στο άνθος της ηλικίας τους, με την οργή να ξεχειλίζει - το κέντρο κατειλημμένο από νωρίς με συνεχείς μικροσυγκρούσεις - το ραντεβού είναι για το απόγευμα - πριν αρχίσει η πορεία αρχίζουν οι καταστροφές - το μείγμα του κόσμου είναι ασυνήθιστο - φάτσες γνωστές και φάτσες άγνωστες, καινούριες, απ' αυτές που δεν βλέπεις συχνά στις πορείες - το μένος έχει αυξηθεί, ο θυμωμένος κόσμος έχει πολλαπλασιαστεί, το κέντρο θα ζήσει τον χειρότερο εφιάλτη του - καταστροφή χωρίς έλεος - στην αρχή επιλεγμένα, τράπεζες - μετά ό,τι βρεθεί μπροστά - ακολουθεί πλιάτσικο - κάποιοι τα σπάνε και κάποιοι τους ακολουθούν και τα ξαφρίζουν - άλλοι με ρόλεξ, με Luis Vuiton, με κοσμίματα Λαλαούνη, με κινητά - φωτιές μαίνονται παντού - τα μήντια πανικοβάλλουν με κάθε τρόπο - τρομολαγνεία - λένε για το οπλοπωλείο που ληστεύθηκε - λένε για την Εθνική Βιβλιοθήκη που καίγεται - όλα φυσικά αναιρούνται στην πορεία, παραπληροφόρηση και τρομοκρατία - η Αστυνομία τα έχει δει όλα, ανίκανη να προβλέψει το μέγεθος της αντίδρασης, με λερωμένη τη φωλιά της - μια ομάδα ξεφεύγει προς το Κολωνάκι - όλη η Σκουφά σπασμένη - στόχος η πρόκληση της χριστουγεννιάτικης κατανάλωσης - θέαμα στο θέαμα - με αποκορύφωμα το χριστουγεννιάτικο δέντρο του συντάγματος - πόσα χρόνια μας πρήζουν με αυτό το δέντρο - και πάλι μέχρι το πρωί - σε όλη την Ελλάδα - η πόλη καίγεται και μας ζεσταίνει - αδύνατον να κοιμηθείς - οι εικόνες είναι πολύ έντονες - και οι ήχοι δεν σε αφήνουν - συνθήματα, κρότοι, δακρυγόνα - συνηθίσαμε το άρωμα τους, ο καθαρός αέρας φαίνεται ανυπόφορος


ΤΡΙΤΗ 9/12
Πιο ήρεμα σήμερα - βόλτα στα καμένα - πανεκπαιδευτικό συλλαλητήριο - φωτογραφίες - προσπάθεια ξεκούρασης - ψύχραιμης ανάλυσης - γήπεδο για να ηρεμήσουμε λίγο, αλλά το μυαλό αλλού - εξάλλου και εκεί τα ίδια - μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι - η οργή και στο γήπεδο


ΤΕΤΑΡΤΗ 10/12
Γενική απεργία - πολύς κόσμος, παρά την τρομολαγνεία - κάποιοι φοβήθηκαν, κάποιοι έρχονται για πρώτη φορά - καταλήγουμε μπροστά στη βουλή - ο κόσμος δεν θέλει να αποχωρήσει - χωρίς δακρυγόνα δεν πάει πουθενά - συνέχεια στο Πολυτεχνείο - τόπος συμπλοκών εδώ και πέντε μέρες - μα πώς αντέχουν, εγώ τα έχω παίξει και δεν κάνω και τίποτα - απλώς παρατηρώ, συμμετέχω - τα μήντια και πάλι εξοργιστικά - συζητάνε αν ήταν εξοστρακισμός της σφαίρας και αν ο μαθητής έπαιρνε καλούς βαθμούς στο σχολείο - τι σημασί έχουν όλα αυτά; - κλείστε την τηλεόραση, δεν μπορώ να ακούω άλλο
Η πόλη βιώνει πρωτοφανή γεγονότα - όχι μόνο για εδώ, αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα. Παίρνουμε μια πρώτη γεύση για όσα πρόκειται να ακολουθήσουν, όσο η κρίση αγγίζει τους ανθρώπους, οι απαντήσεις θα είναι όλο και πιο άγριες. Τόσο καιρό αναρωτιόμουν, αναρωτιόμασταν, μα είναι δυνατόν; Τόσα σκάνδαλα, τόση διαφθορά, τόσο αντιλαϊκή πολιτική, τόση ανικανότητα, τόση ατιμωρησία και να μην αντιδρά κανείς; Μα τι πρέπει να γίνει για να ξυπνήσουμε; Και να που η αντίδραση χρειαζόταν έναν καταλύτη, μια σπίθα, έπρεπε να θρηνήσουμε ένα θύμα για να ξεσπάσει ο θυμός που συσσωρευόταν τόσο καιρό. Ακραία; Ίσα ίσα, αναμενόμενη. Σε μια κοινωνία της βίας, του θεάματος, της λεηλασίας, η απάντηση θα είναι ανάλογη. Σε μια κοινωνία που η δικαιοσύνη δεν μπορεί να λειτουργήσει, όπου όλοι οι κρατικοί λειτουργοί απολαμβάνουν ασυλία, ο δρόμος θα πάρει τη δικαιοσύνη στα χέρια του, απαντώντας στις σφαίρες με φωτιά.


Το μεγάλο ερώτημα που προκύπτει είναι πού θα μας οδηγήσουν όλα αυτά; Θα προκύψει κάτι θετικό, ή θα βυθιστούμε στο συντηρητισμό και στο φόβο, όπως έγινε στη σαρκοζιστική Γαλλία; Σίγουρα όλοι θα προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν το φαινόμενο, ο καθένας για λογαριασμό του. Οι μεν εκφοβίζοντας, οι δε καπηλευόμενοι. Θα αποτύχουν όμως, γιατί η εξέγερση που έγινε δεν είχε καμία ξεκάθαρη πολιτική μορφή και καθοδήγηση. Ήταν αυθόρμητη αντίδραση. Και το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε εκ των υστέρων να την αναλύσουμε πολιτικά και να της δώσουμε μια πολιτική μορφή. Το σίγουρο είναι ότι δεν μπορούμε να την αγνοήσουμε. Και αυτό είναι το πρώτο θετικό επακόλουθο: έδωσε αφορμή για τόσες κουβέντες, κουβεντιάζουμε πια σε άλλο επίπεδο, με νέα δεδομένα. Πρέπει πλέον να μιλάμε με ξεκάθαρα αιτήματα, με επείγουσες πολιτικές προτάσεις. Να μιλήσουμε για το ρόλο της αστυνομίας, αν έχει δικαίωμα να οπλοφορεί, να βασανίζει, να τρομοκρατεί, να υπάρχει. Να αλλάξει ο προσανατολισμός της κυβέρνησης εδώ και τώρα, αλλιώς να παραιτηθεί. Να δώσει χρήματα στην παιδεία και στην υγεία. Να αναδιανείμει τον πλούτο. Να τιμωρηθούν άμεσα όλοι οι υπεύθυνοι των σκανδάλων που έχουμε ζήσει τελευταία. Αλλιώς η αντίδραση και το χάος μπορεί την επόμενη φορά να είναι σφοδρότερα.
Τελικά η αφήγησή μου παραπέμπει περισσότερο σε ντοκυμαντέρ. Ενώ από μέσα η πραγματικότητα έμοιαζε περισσότερο με μυθοπλασία. Για να μην πω επιστημονική φαντασία. Με ιδανικό σκηνικό, μια ερημωμένη, πυρπολημένη πόλη. Μακάρι απ΄όλες αυτές τις φωτιές να ανθίσουν και μερικά λουλούδια.
(Οι φωτογραφίες είναι του φίλου Αρίστου, του φίλου Θάνου, της murplej@ne και από το indymedia)

M.M.