Waltz with Bashir (Ari Folman, 2008)
Αν και ομολογώ ότι δεν είδα το Βαλς με τον Μπασίρ υπό τις καλύτερες δυνατές συνθήκες (προλαβαίνω έτσι τα κακεντρεχή σχόλια), αναμένοντας την ευκαιρία να την ξαναδώ, ήθελα να μοιραστώ κάποιες σκέψεις. Πρώτα απ' όλα, είναι νομίζω γενική ομολογία ότι είναι από τις ομορφότερες ταινίες animation που έχουμε δει, πρωτότυπη μεν, αντλώντας επιρροές από τους σημαντικότερους δημιουργούς κόμικ (βλ. Muñoz). Δεύτερον, για να την κατατάξουμε κάπου, θα πρέπει να ανατρέξουμε στην ευφάνταστη πλην ανύπαρκτη κατηγορία που έχει θεσπίσει το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, απονέμοντας Βραβείο Ταινίας Τεκμηρίωσης ή Ταινίας Κινουμένων Σχεδίων. Είναι λοιπόν η μόνη ταινία που μπορώ να φανταστώ ότι εμπίπτει και στις δύο κατηγορίες, αφού με τον αυτοβιογραφικό της τόνο, δίνει την αίσθηση της πραγματικής έρευνας τεκμηρίωσης.
Kεντρικό θέμα της ταινίας είναι η λειτουργία της μνήμης, ως τέχνης να ξεχνάμε. Ένας Ισραηλινός στρατιώτης, τώρα σκηνοθέτης, προσπαθεί μέσα από μαρτυρίες συμπολεμιστών του, να ανακαλέσει τη χαμένη μνήμη του από τα γεγονότα του καλοκαιριού του 1982, με τη σφαγή στα στρατόπεδα της Σάμπρα και της Σατίλα του Λιβάνου. Οι διάφορες μαρτυρίες αποτελούν κομμάτια ενός παζλ που βοηθούν τον σκηνοθέτη να αποκαταστήσει την αλήθεια, την οποία έχει παντελώς στερηθεί εξαιτίας του αμυντικού μηχανισμού της αποσυνδετικής μνήμης (θα ήθελα να μάθω αν όντως υπάρχει τέτοιος όρος στην ψυχολογία). Κανείς δεν θυμάται τα γεγονότα στο σύνολό τους, ο καθένας διατηρεί μόνο θραύσματα, και ο ρόλος του δημιουργού-ερευνητή είναι να τα συνδέσει για να συμπληρωθεί το παζλ της ιστορικής μνήμης. Αφορμή γι' αυτή τη διεργασία θα αποτελέσει ένας εφιάλτης, μια αγέλη λυσσασμένων σκυλών που καταδιώκει τον πρωταγωνιστή. Η ανασύνθεση της μνήμης φαίνεται λοιπόν να είναι ο μόνος τρόπος για τον σκηνοθέτη να ξορκίσει τον εφιάλτη, να κατορθώσει να ζήσει με τη μνήμη αντί να επιβιώνει με τη λήθη.
Η αναζήτηση του σκηνοθέτη φέρνει ασφαλώς στο μυαλό τους δύο μεγάλους κινηματογραφιστές της μνήμης, τον Welles και τον Resnais, με πιο χαρακτηριστικά δείγματα τον Πολίτη Κέιν και το Χιροσίμα, αγάπη μου αντίστοιχα. Ωστόσο, αν και οι τρεις ταινίες φαίνεται να αναφέρονται στην ατομική μνήμη, έχω την αίσθηση πως η κύρια συνεισφορά τους έχει να κάνει με τη λειτουργία της συλλογικής ιστορικής μνήμης. Η επίσημη ιστοριογραφία επιβάλλει την ιστορική αμνησία, γιατί είναι ο μόνος τρόπος εξορκισμού του συλλογικού εφιάλτη, ο μόνος τρόπος διασφάλισης της συναίνεσης. Ρόλος της τέχνης και της ιστορικής έρευνας είναι να ανατρέξει στα ατομικά σπαράγματα μνήμης, προκειμένου να αποκαταστήσει την ιστορική αλήθεια, να ξεσκεπάσει τα κουκουλώματα ιστορικών εγκλημάτων, και έτσι να αποτελέσει παράδειγμα για την αποφυγή άλλων φρικαλεοτήτων. Δυστυχώς, λοιπόν, η ταινία είναι επίκαιρη. Γιατί αν υπήρχε ιστορική μνήμη στο Ισραήλ, ίσως να αποφεύγονταν οι σημερινές αιματοχυσίες, που μόνο να βελτιώσουν δεν μπορούν την κατάσταση.
Μ.Μ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου