Ήδη από το Συμβιβασμό, ο Ελία (Ηλίας για μας) Καζάν εκφράζει την αγωνία και την αποξένωση ενός μεσήλικα μπροστά στις αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στα sixties. Εκεί όμως που πραγματικά αντικατοπτρίζεται το κλίμα της εποχής είναι στα μετέπειτα έργα του, αφενός την ταινία του The Visitors και αφετέρου το μυθιστόρημά του The Assassins, αμφότερα δημιουργίες του 1972. Έτυχε και τα δύο να πέσουν στα χέρια μου αυτό το καλοκαίρι και, καθώς είναι ίσως τα λιγότερο γνωστά έργα του, σκέφτηκα να γράψω δυο λόγια.
Ένα από τα κοινά στοιχεία των δύο έργων είναι η ρητή αναφορά στον πόλεμο του Βιετνάμ. Και ιδίως όσον αφορά την ταινία, το γεγονός αυτό είναι σημαντικό γιατί ουσιαστικά είναι μια από τις πρώτες (αν όχι η πρώτη) ταινίες μυθοπλασίας που αναφέρονται ξεκάθαρα στο Βιετνάμ. Έρχεται μάλιστα να καθιερώσει ένα συγκεκριμένο υπο-είδος, που καταγράφει τις συνέπειες του πολέμου στην ψυχοσύνθεση όσων επιστρέφουν από το πεδίο μάχης, και ένα συγκεκριμένο τύπο ήρωα, τον διαταραγμένο βετεράνο. Το κεντρικό θέμα της ταινίας είναι λοιπόν η μεταφορά του πολέμου στο εσωτερικό της Αμερικής. Με την επιστροφή των ψυχικά τραυματισμένων και μεταλλαγμένων βετεράνων στην πατρίδα, ο πόλεμος του Βιετνάμ παύει να είναι ένας μακρινός πόλεμος σε μια άγνωστη γωνιά της γης, και όσοι τον έζησαν συνεχίζουν να τον ζουν πίσω στη χώρα τους. Η πλοκή εστιάζει στην επίσκεψη δύο βετεράνων στο σπίτι ενός συναδέλφου τους που τους κατήγγειλε για έναν βιασμό που διέπραξαν στο Βιετνάμ και τώρα έρχονται να πάρουν εκδίκηση από τον καταδότη τους. Η επίσκεψη καταλήγει σε μια τελετουργική επανάληψη του βιασμού με θύμα την γυναίκα του πρώην φίλου τους και τον άγριο ξυλοδαρμό του. Η παρουσία του εφιάλτη του πολέμου είναι διαρκής και η κατάληξη της επίσκεψης διαφαίνεται ήδη από τον τρόπο με τον οποίο οι πρώην στρατιώτες επιλύουν τη διαφορά της οικογένειας με το σκύλο του γείτονα. Ο Καζάν δημιουργεί μια ταινία εντελώς διαφορετική από τις υπόλοιπες ταινίες του, με ελάχιστα μέσα, υποτυπώδη φωτισμό, τεχνικές των b-movies και των θρίλερ της εποχής, πολλά κοντινά εξπρεσιονιστικά πλάνα, πολύ κόκκο, και επιμονή στη λεπτομερή περιγραφή της τοπολογίας του τρόμου. Η κατοικία και η απειλή της είναι τελικά το κεντρικό θέμα της ταινίας. Η πεμπτουσία του αμερικάνικου ονείρου, η απόκτηση κατοικίας, όπως διαγράφεται από τον αρχικό διάλογο του ζευγαριού που ονειρεύεται να αποκτήσει ένα δικό της σπίτι, απειλείται από τα φαντάσματα του πολέμου. Όπως και στο Straw Dogs του Πέκινπα, η επιθυμία του ζευγαριού να απομακρυνθεί από τον υπόλοιπο κόσμο και να κλείσει τις πόρτες στα όσα συμβαίνουν γύρω του είναι αδύνατον να εκπληρωθεί. Αντί να κλείσει τους άλλους απ’ έξω, το σπίτι παγιδεύει μέσα τους ιδιοκτήτες του.
Και εδώ έχουμε ένα ακόμα κοινό σημείο με το μυθιστόρημα που έγραψε την ίδια εποχή. Στο The Assassins, το σπίτι που απειλείται ανήκει σε έναν στρατιωτικό, βετεράνο του Βιετνάμ, του οποίου η κόρη έχει δεσμό με έναν χίππη έμπορο ναρκωτικών, ο οποίος μάλιστα απειλεί να την πάρει για πάντα. Όταν φτάσει σπίτι για να την πάρει ο πατέρας της θα σκοτώσει τόσο τον φίλο της κόρης του όσο και έναν άλλο φίλο του (μαύρο). Η συνέχεια της πλοκής έχει να κάνει με την επικείμενη δίκη του στρατιωτικού, όπου όλη η συντηρητική Αμερική και το κατεστημένο, δηλαδή Στρατός, Δικαιοσύνη, Τύπος, Μυστικές Υπηρεσίες, ευυπόληπτοι πολίτες, συμπράττουν προκειμένου να αθωώσουν τον πατέρα-θύμα και να μειώσουν τη δολοφονική πράξη του σε πράξη άμυνας. Εκείνοι που αντιστέκονται στη συνωμοσία και στην εκστρατεία αμαύρωσης των νεαρών χίππηδων είναι ένας φίλος και ομοϊδεάτης του θανόντος, ο Μάικλ, μαζί με έναν από τους δικηγόρους του στρατού, τον Άλαν, που αλλαξοπιστεί όταν γνωρίζει τον Μάικλ. Τελικά, ο Μάικλ πρώτα θα αποτρέψει την δολοφονία του στρατιωτικού-δολοφόνου καταδίδοντας έναν θερμόαιμο φίλο του και στη συνέχεια θα σκοτώσει ο ίδιος τον Άλαν, θεωρώντας τον ίσως δύο φορές προδότη, της θέσης του στο στρατό αλλά και της φιλίας τους. Το βρίσκω περιττό να επισημάνω το τρίτο κοινό στοιχείο των δύο έργων, την προδοσία, αφού είναι μια σταθερή συνιστώσα του έργου του Καζάν, από την υπόθεση της συνεργασίας του με την επιτροπή του γερουσιαστή Μακάρθι. Ωστόσο, η εμμονή του με το συγκεκριμένο θέμα καθώς και η αφελής υποστήριξη της επαναστατικότητας της νεολαίας περιορίζουν την εμβέλεια του εξαιρετικά ενδιαφέροντος θέματος του, που απηχεί και το κλίμα συνωμοσιολογίας και anti-establishment που επικρατεί στη δεκαετία του 70.
M.M.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου